Magazine › Essay

Gemeenschap (als een ruimte van mogelijkheden)

nov 20, 2017

Ezio Manzini, Politecnico di Milano, Milaan, Italië

In discussies over duurzaamheid en veerkracht (en over de sociale innovatie die nodig is om deze te bereiken) gaat het vaak over het begrip ‘gemeenschap’. Ook al weet iedereen dat de gemeenschappen van vandaag (i.e. gemeenschappen in een uiterst verbonden wereld) nogal verschillen van diegene uit het verleden, toch zijn er niet veel gedeelde ideeën over wat we echt bedoelen wanneer we deze term gebruiken. Ik denk er als volgt over:

1. Hedendaagse gemeenschappen zijn roosters van sociale banden die individuen op verschillende manieren kunnen activeren, door te kiezen waar, hoe, wanneer en voor hoelang ze hun persoonlijke bronnen toewijzen (in de zin van tijd, aandacht, vaardigheden, relationele beschikbaarheid).
Deze beschrijving illustreert twee belangrijke eigenschappen: ten eerste zijn de eigentijdse gemeenschappen gebaseerd op keuze, in tegenstelling tot de premoderne traditionele gemeenschappen die niet door hun eigen leden gekozen werden. Ten tweede zijn de hedendaagse gemeenschappen meervoudig, anders dan die van de twintigste eeuw die gebaseerd waren op sterke ideologieën die een beroep deden op exclusieve affiliatie en de belofte van een sterke identiteit, zijn ze niet exclusief en vragen ze geen speciaal niveau van betrokkenheid. Met andere woorden, de onderdanen van dit soort gemeenschappen zoeken geen kant-en-klare oplossing of identiteit. Integendeel, ze willen hun eigen oplossingen en identiteit opbouwen door hun eigen persoonlijke keuzes te maken tussen de verschillende voorgestelde opties.

2. Hedendaagse gemeenschappen mogen niet gezien worden als gestructureerde organisaties, maar als ruimtes van mogelijkheden: netwerken van mensen en plaatsen die mogelijkheden bieden om ideeën uit te drukken, problemen op te lossen en de weg naar nieuwe perspectieven te openen. Daaruit volgt dat, vanuit het gezichtspunt van potentiële leden, eigentijdse gemeenschappen gekwalificeerd worden door de hoeveelheid en variëteit van betekenisvolle interacties die ze bieden. In werkzame termen nemen deze betekenisvolle interacties verschillende vormen aan, zoals gesprekken, diensten en samenwerkingen. Elk van hen kan beoordeeld worden vanuit het perspectief van de leden van de gemeenschap, op het gebied van samenwerking en relationele intensiteit, oftewel de vraag naar tijd, aandacht, vaardigheden en betrokkenheid op lange termijn, voor het eerste aspect (de samenwerkende houding), en het vertrouwen, de empathie en vriendelijkheid, voor de tweede factor (de relationele intensiteit).

3. Gezien de gemeenschap een ruimte van mogelijkheden is (en geen organisatie), kan ze niet ontworpen en verwezenlijkt worden als een enkelvoudige entiteit. Integendeel, ze moet stap voor stap opgebouwd worden, motivaties voor ontmoetingen moeten naar voren gebracht worden en de voorwaarden moeten gecreëerd worden om deze mogelijk te maken en ze toe te staan om te evolueren naar nieuwe sociale vormen. Daaruit volgt dat de uitdrukking ‘gemeenschapsbouwen’ letterlijk van toepassing is op hedendaagse maatschappijen: gemeenschappen moeten opgebouwd worden vanuit hun moleculaire elementen. Dat betekent dus vanuit de verschillende soorten ontmoetingen tussen mensen en plaatsen, die voor alle intenties en doeleinden hun bouwstenen zijn. Daarom impliceert het bouwen van een gemeenschap werk op twee niveaus: ontmoetingsmogelijkheden bieden die gericht zijn op verschillende doeleinden en die toegankelijk zijn met verschillende soorten betrokkenheid. Ze moeten ook ondersteunende structuren bieden om een omgeving te produceren waar deze ontmoetingen kunnen bestaan, blijven duren en gemakkelijk herhaald kunnen worden.

4. Een veerkrachtige gemeenschap opbouwen, betekent meer diversiteit, redundantie en het vermogen om te leren uit ervaring. Dit kan door samenwerking tussen verschillende mensen aan te moedigen, deze diversiteiten te valoriseren en voorwaarden te creëren voor een inclusieve sociale samenhang. Dit houdt in:

Thema’s, programma’s en projecten voorstellen die van belang zijn voor sociaal en cultureel verschillende mensen.
Activiteiten voorstellen die uitgevoerd kunnen worden met verschillende niveaus van betrokkenheid, dus met verschillende samenwerkingshoudingen en een diverse relationele intensiteit.
Systemen realiseren die het bestaan en de ontwikkeling van een scala aan niet-geplande, zelfgeproduceerde activiteiten mogelijk maken.
Artefacten creëren die groepen mensen kunnen verenigen en hun gedrag op een positieve manier kunnen beïnvloeden.
Digitale en fysieke ruimtes creëren waar niet-geplande ontmoetingen gemakkelijk kunnen plaatsvinden en zo vriendelijkere en toegankelijkere vruchtbaardere omgevingen aanleggen.